Bugün Orta Asya Türk cumhuriyetlerinden Türkmenistan’da cumhurbaşkanı seçimleri yapılıyor. Dünyanın bu seçimlere fazla ilgi göstermesi beklenmiyor. Özgürlükler açısından dünyanın en kötüleri arasında yer alan 5.5 milyon nüfuslu, Azerbaycan’dan sonra Türkçesi bize en yakınbu ülke başkanlık sistemi ile yönetiliyor. Her şey başkanın iki dudağı arasında. 27 Ekim 2016’da bağımsızlığının 25. yıldönümünü kutlayan Türkmenistan’ın şimdiye dek iki cumhurbaşkanı oldu. Birincisi kendine Türkmenbaşı adını veren Saparmurat Niyazov, ikincisi de şimdiki cumhurbaşkanı Kurbankulu Berdimuhammedov. 2006’da ölen Niyazov, Stalin’in karikatürü denebilecek bir liderdi. Bu nedenle Türkmenistan “Stalinist Disneyland” olarak anılıyordu. “Ruhname” isimli kitabını halka dayatması ile ünlüydü. (Kaddafi’nin Yeşil Kitabı gibi bir şey.) Eksantrikliklerinin listesi uzun. Niyazov’un yerini alan Berdimuhammedov Niyazov’a tapınmayı kaldırdı ama bunun yerine kendine tapınmayı getirdi. Yani değişen bir şey yok. 1957 doğumlu Berdimuhammedov, 2012’de yapılan seçimlerde yüzde 97.14 oranında oy almıştı. Sadece bu rakam bile bize seçimler konusunda fikir verebilir.Diktatörlerin kalbinde yatan yüzde yüz oranında oy almaktır. Ama sadece Saddam Hüseyin ve Kuzey Kore lideri Kim Jong-un yüzde yüz oy aldıklarını iddia etmişlerdi. Diğerleri yüzde 97-98’le yetinmeyi tercih ediyorlar. Alçakgönüllülükten olsa gerek. Bugün Türkmenistan’da yapılacak seçimleri Bedirmuhammedov yüzde doksanlarda bir oranla yeniden kazanacak. Geçen yılın Eylül ayında Türkmenistan anayasasında yapılan değişikliklerle cumhurbaşkanı için dönem ve yaş sınırlaması kaldırılmıştı. Şimdiki cumhurbaşkanı ömür boyu iktidarda kalabilir. Ülkede rejimin izin verdiği muhalefet ise göstermelik. Bugünkü seçimlere ilk kez muhalefetin de katılmasına izin verildi ama bu taktiksel bir jest. Gözboyama.
Russian International Affairs Council (RIAC) sitesinde yer alan “Post-Soviet Turkmenistan: A Little-Known Present and an Uncertain Future” (Sovyet sonrası Türkmenistan: Az bilinen şimdi ve belirsiz gelecek” başlıklı yazıda da belirtildiği gibi Türkmenistan Sovyetler Birliği döneminde tüm önemli sosyo-ekonomik göstergeler açısından en geri kalmış cumhuriyetlerden biriydi. Ülkenin büyük kısmını (yüzde 80) Karakum Çölü kaplamaktadır. Sovyet döneminde pamuk yetiştirmekle görevliydi. Şimdi esas gelir kaynağı ülkenin zengin doğal gaz ve petrol rezervleridir. Yani doğal kaynaklarını satarak geçinen tipik bir rentier devlet. Zengin doğal kaynakları ülkenin geleceği açısından umutlar yaratmıştı ama bu umutlar gerçeğe dönüşemedi. Ülke nüfusunun aşağı yukarı yüzde 80’i Türkmenler, yüzde 9’u Özbeklerden oluşuyor. Ülkenin önemli bir özelliği nüfusun boylara bölünmüş olması. Kişinin hangi boydan geldiği çok önemli. Teke boyu, Ersarı Boyu, Yomut boyu bunların bazıları.Boy kimliği ulusal kimliğin önüne çıkabiliyor. İnsanlar kendilerini ait oldukları boya göre tanımlıyorlar. Hem ilk cumhurbaşkanı Niyazov, hem de şimdiki cumhurbaşkanı Berdimuhammedov Teke boyundan. Türkmenistan bayrağında beş büyük Türkmen boyunun halı motifleri yer alır.Büyük oranda dünyaya kapalı ve totaliter bir rejimle yönetilen bu ülkede boylar arası rekabet siyasetin önemli bir yönü. Berdimuhammedov’un hep kendiboyunu kayırması nedeniyle Teke-Yomut ilişkilerinin gergin olduğu belirtiliyor.
Uluslararası sistem açısından Türkmenistan doğal gaz, petrol kaynakları ve Afganistan’la komşu olmasından kaynaklanan güvenlik kaygıları nedeniyle önemlidir. Türkmenistan boruhattı ile Çin’e doğal gaz ihraç ediyor. Yeni boru hatları inşası için projeler var. Örneğin Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan boru hattı projesi. Bunun gerçekleşmesi için Afganistan’ın istikrara kavuşması lazım. Şimdilik zayıf bir olasılık. Ülke ekonomisi uluslararası enerji fiyatlarına bağımlı. Enerji fiyatlarının düşük olması zorluklar yaratıyor. Radikal İslamcılığın bölgede yaygınlaşması tehlikesi de uluslararası aktörler için önemli. Afganistan’dan Türkmenistan’a IŞİD türü radikal İslamcılığın yayılabileceği endişeleri hep tartışılıyor. Radikal İslamcılıkla mücadele konusu bölgenin en önemli güvenlik konuları arasında yer alıyor. ABD, Rusya, Çin gibi büyükler bu konuyu yakından izliyorlar.
Bugün Türkmenistan’da yapılmakta olan seçimlerin sonuçlarını kimse merak etmiyor. Sonuç önceden belli. Yine de büyük oranda dünyadan kendini soyutlamış, “tarafsızlık politikası” yürüten bu ülkeye kısaca bakmakta yarar gördük. Hem belki Türkiye için de uyarı olur. Orta Asya, demokrasinin, insan haklarının, özgürlüklerin, hukuk devletinin ulaşamadığı bir bölge. “Tek adamlar” tarafından yönetiliyor. Bu durumun yakında değişmesi beklenmiyor. Bu anlamda iç karartıcı bir bölge ama umutsuz olmamak gerek. Gün gelir tek adam rejimleri yıkılır.
