Bu satırlar yazıldığı sırada ABD Başkanı Donald Trump Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıma ve ABD elçiliğinin Tel Aviv’den Kudüs’e nakli konusunda emir verme hazırlığı içindeydi. Trump, Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve Ürdün Kralı 2. Abdullah ile yaptığı telefon görüşmelerinde, ABD’nin Tel Aviv’deki büyükelçiliğini Kudüs’e taşıma niyetini aktarmıştı. Belli ki içten ve dıştan yapılan tüm ciddi uyarılara rağmen Trump yangına körükle gitmekte ısrarlı. Sanki Ortadoğu’da sorun eksikliği var. Bunlara bir de Kudüs gibi çok hassas bir konuyu ekliyor. Prof. Mustafa Aydın attığı Tweet’te durumu güzel özetledi: “Orta Doğu’nun güllük gülistanlık (!) halinden sıkılan Trump, tüm uyarılara rağmen bölgeyi daha da karıştırmakta kararlı gözüküyor.” The Guardian gazetesi “Trump Ortadoğu’da kaosla flört ediyor” başlığını kullandı. Trump’ın bu tavrının akılla, mantıkla hiç bir ilişkisi yok. Bölge daha da içinden çıkılmaz hale gelecek. Türkiye’nin vurguladığı gibi “Böyle bir adım, zaten kırılgan olan Ortadoğu barış sürecini ortadan kaldıracak ve yeni gerilim ve çatışmalara sebep olacaktır.” Kısacası Trump hem Ortadoğu’ya, hem de kendi ülkesinin çıkarlarına zarar veriyor.
“Kutsal mekânlarda anlaşmazlık” başlıklı yazımda Kudüs ve benzeri anlaşmazlıkların çözümünün ne kadar zor olduğunu aktarmıştım. “Farklı gruplar arasındaki toprak anlaşmazlıklarının çözümlenmesi zaten zordur. Söz konusu olan toprak/fiziki alan dini açıdan kutsalsa iş daha da zorlaşır. Kutsal mekânların bölüşülmesi, paylaşılması daha zordur” diye yazmıştım. Din ve ulusal kimlik konuları iç içe geçtiği zaman iş daha da karmaşıklaşır. Kudüs işte böylesi bir mekandır. Hem Filistinliler, hem de İsrailliler için din ve ulusal kimlikle sıkı sıkıya bağlıdır. Ayrıca Kudüs dünyadaki tüm Museviler, Müslümanlar ve Hristiyanlar için kutsal bir yerdir. İsrail-Filistin anlaşmazlığının çözümlenmesi en zor yönlerinden biri bu konudur. 1967’de İsrail ordusu Doğu Kudüs’ü ele geçirip El Aksa Camii’ne İsrail bayrağı diktiği zaman ordunun en üst din görevlisi caminin havaya uçurulmasını önerir. Bunun üzerine dönemin Savunma Bakanı Moşe Dayan “Ortadoğu’yu ateşe vermek mi istiyorsunuz?” sözleriyle karşılık verir. Şimdi birilerinin Donald Trump’a “Ortadoğu’yu ateşe vermek mi istiyorsun?” sorusunu sorması lazım.
Donald Trump, Paris İklim Anlaşması’ndan çekildi. Çok taraflı ticaret anlaşmalarından çekildi. İran’la varılan nükleer anlaşmadan çekilme tehditleri yapıyor. Bunlar yetmiyormuş gibi şimdi de ülkesinin yaklaşık 70 yıllık Kudüs politikasını terkediyor. Halbuki İsrail-Filistin anlaşmazlığını çözümleme vaadleri yapmış, bu konuda damadını görevlendirmişti. Kudüs kararı anlaşmazlığı çözümlemeye yardımcı olacak mı? Aklı başında olan herkes ABD’nin bu kararı ile çözümün daha da zorlaşacağını görüyor. Ortadoğu’da ateşle oynamak bu olsa gerek. BBC Türkçe’de aktarıldığı gibi “İsrail’in Kudüs üzerindeki başkent ilanı uluslararası alanda tanınmıyor. İsrail büyükelçiliğini Kudüs’te tutan hiçbir ülke bulunmuyor. Trump’ın açıklaması bu anlamda bir ilk olma özelliği taşıyor.” Çok tehlikeli bir ilk. Bunun mutlaka bölge için olumsuz sonuçları olacak.
İsrail’in kurulduğu 1948 yılından bu yana Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıyan ilk ABD Başkanı Donald Trump. Bu sadece İsrail’i ve ABD’de Yahudilerle Evanjelistleri memnun edecek bir karar. Bölge barışına bir katkısı olmayacak, zararı olacak. Trump yönetimi anlaşmazlıkları çözümlemeye katkıda bulunma rolü yerine anlaşmazlıkları kışkırtma rolünü benimsiyor. Ortadoğu’da büyük hatalar yapmış olan ABD bunlara bir yenisini ekliyor. The New York Times gazetesi haklı olarak “Trump, Ortadoğu barışı için müzakere istiyor mu?” sorusunu sordu. Belli ki istemiyor. ABD’den böylesi açık çek alan Netanyahu şimdi tavrını daha da sertleştirecek. Filistin lideri Mahmud Abbas ne yapacak? Onun işi zor. Trump’ın attığı adıma sert karşılık vermeden lider kalması mümkün mü? Diğer Arap ülkeleri liderleri ne yapacak? Trump’a sözlü uyarılarda bulundular. Peki, pratikte ne yapacaklar? Bunu göreceğiz.
Dün itibarıyla Ortadoğu sorunu daha karmaşık ve içinden çıkılmaz hale geldi. Bunun mimarı Donald Trump. Diplomasinin yerini seçim vaadleri alırsa işler sarpa sarar. Maalesef bölgemiz için tehlikeli bir gelişmeyle karşı karşıyayız. Sessiz kalamayız, kalmamalıyız. Trump’ın bu yaptığını eleştirmek, kınamak hepimizin görevi.
