Yakın Doğu Üniversitesi Öğretim Üyeleri Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yeniasır ve Yrd. Doç. Dr. Burak Gökbulut’un kaleme almış olduğu “Garip ile Senem Adlı Halk Hikâyesinin Uygur Türk Varyantı Üzerine Bir İnceleme” isimli makalesi (TÜRÜK) Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi dergisinde yayınlandı.
Yakın Doğu Üniversitesi Basın ve Halkla İlişkiler Dairesi Müdürlüğü’nden verilen bilgide, Atatürk Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yeniasır ve Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Burak Gökbulut’un Garip ile Senem hikâyesinin Uygur varyantında incelenmesinin yapıldığı çalışmanın, EBSCO, DERGİ PARK, SOBİAD, ASOS gibi uluslararası indekslerce taranan Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi dergisinde yayımlandığı belirtildi.
Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yeniasır ile Yrd. Doç. Dr. Burak Gökbulut, Garip ile Senem’in Uygur varyantında on bir epizot (bir roman, öykü ya da destanda, ana olaydan ayrı olarak yer alan ve başlıbaşına konusal bir bütünlük gösteren ikinci derecede olay ya da olaylar) tespit edildildiğini belirterek şunları anlattılar: “Tespit edilen epizotlar; Garip ile Senem’in Aileleri, Kahramanın Doğumu, Kahramanlara Ad Verilmesi, Kahramanın Eğitimi, Kahramanların Âşık Olmaları, Âşıkların Evlenmelerinin Engellenmesi, Garip’in İlk Kez Gurbete Çıkması, Garip’in Memlekete İlk Dönüşü, Garip’in İkinci Defa Engellenmesi, Garip’in Memlekete İkinci Defa Dönüşü ve Sonuç (Âşıkların ve rakibin akıbeti) epizotlarıdır. Türkmen’in (1995) incelemesinde bulunan “kahramanın başkasıyla evlendirilmek istenmesi” epizotu bu hikâyenin Uygur varyantında bulunmamaktadır.”
“Bazı Hikâyelerde Baba ve Annelerin İsmi Verilmezken Bu Hikâyede Kahramanların Ebeveynlerinin İsimleri Verilmektedir”
Garip ile Senem hikâyesinin Uygur Türk varyantında ilk olarak kahramanın ailesi epizotuyla karşılaşılmaktadır. Halk hikâyelerinde kahramanların aileleri genellikle soylu ve saygın kişilerdir. Bu hikâyede de kahramanların ailesi padişah ve vezirdir. Bazı hikâyelerde baba ve annelerin ismi verilmezken bu hikâyede kahramanların ebeveynlerinin isimleri verilmektedir (Padişah Şah Abbashan onun eşi Sultan Ayim, vezir Hasan). Mekânın da belirtildiği bu hikâyede olaylar Karahanlıların (Diyarbekri) şehrinde geçmektedir. Halk hikâyelerinde genellikle kahramanın ailelerinin tanıtılmasının ardından onların doğumu ve ad alması kısımları verilmektedir. Hikâye geleneğinde doğumun öncesinde kahramanların ailelerinin çocuksuzluk sıkıntısı çektiği ve bunun için çare aramaya çıktıkları bilinmektedir. Ancak bu hikâyede padişah ve vezirin çocuksuzluk sıkıntısı çekmedikleri ve buna bağlı olarak çare aramaya çıkmadıkları görülmektedir. Hikâyenin başında onların eşleri zaten hamiledir ve padişah rüyasında vezirin ve kendi eşinin bir kız, bir erkek çocuğu doğuracağını görmüştür. Aynı epizot içinde yer alan ad koyma motifi bu hikâyede de yer almaktadır. Buradaki ad verme unsuru Türk hikâye ve destan geleneğinde yer alan ad verme geleneğiyle uyumlu şekildedir çünkü burada da çocuklara ad koymanın sebebi belirtilmiştir.
“Hikâyenin Kırılma Noktası Kahramanların Âşık Olmaları Epizotudur”
Üçüncü epizot olan kahramanların eğitimi kısmı genel hikâye geleneğiyle paralellik göstermekte ve çok detaylı bir eğitimden bahsedilmemektedir. Tabi ki bazı hikâyelerde eğitim kısmı daha geniş tutulmaktadır. Bu hikâyede sadece kahramanların okula başladığı ve birlikte okuyup büyüdükleri belirtilmektedir. Dördüncü epizot hikâyenin kırılma noktasını da oluşturan kahramanların âşık olmaları epizotudur. Bu epizotta genellikle birlikte büyüyen kahramanların âşık olmalarından bahsedilmektedir. Bu hikâyede de bu genel yapıya uyulmuş ve küçük yaşta yapılan sözleşmeyle evlendirileceklerinin farkında olmayan Garip ile Senem’in bu sözleşmenin farkına varması sağlanmıştır. Böylece aşkları başlayan Garip ile Senem’in bu durumları bir diğer merhaleye taşınır ve beşinci epizotta âşıkların evlenmelerinin engellenmesiyle karşılaşılır. Birçok hikâyede olduğu gibi burada da âşıkları engelleyen kişi padişahın eşidir. Hikâyelerde bu engellemeye ön ayak olan kişi genelde rakip sevgilidir. Ancak burada ilk engellemede rakip görülmemekte hikâyenin ilerleyen bölümlerinde onunla karşılaşılmaktadır. Bu engellemenin ardından Garip diğer hikâyelerin birçoğunda olduğu gibi sürgüne gönderilmekte ve daha sonra sevgilinin memleketine geri dönmektedir. İlk dönüşün ardından ikinci kez engellemenin sebebi bu kez rakip sevgili olan Süçük’ün ortaya çıkması, âşıkların yasak aşklarını padişaha bildirmesidir. Rakip aracılığıyla ikinci kez engellenen Garip bir süre sonra tekrardan gelerek Senem’le görüşmeye başlamaktadır.
Halk hikâyeleri bazen mutlu bazen de mutsuz bir şekilde sona ermektedir. Bu hikâyeye bakıldığında mutlu bittiği ve Garip ile Senem’in sonunda evlendiği görülmektedir. Ancak rakip için bunu söylemek mümkün değildir. Çünkü rakip sonunda padişahın emriyle öldürülmektedir. Sonuç olarak incelenen hikâyenin büyük oranda Anadolu sahası Türk halk hikâyelerinin epizot yapısıyla uyumlu olduğu ve Türk halk hikâyelerinin geneliyle benzerlikler taşıdığı söylenebilir.
